Kenningar um örvhendu

Af gefnu tilefni ætla ég að birta þessa ritgerð um örvhendu, og þá einkum tvær kenningar um fyrirbærið. Ritgerðin er skrifuð vorið 2006. Ég hef ekki séð skýrslu visindamannanna við Oxford og ætla því ekki að taka afstöðu til hennar. Ég bendi hins vegar á ágæta gagnrýni Heiðu Maríu Sigurðardóttur á það hvernig talað er um heilahvelin í fréttinni.

 

 

Inngangur: Hvað er örvhenda, algengi hennar og fræðilegar spurningar

 

Örvhendu er ekki auðvelt að skilgreina. Venjulega álítum við þann mann örvhentan sem við sjáum skrifa, kasta bolta eða slá strengi hljóðfæris með vinstri hendinni. Í rauninni er þó hægt að skipta fólki, bæði rétthentu og örvhentu, í fleiri undirhópa. Í rannsóknum hefur hugtakið örvhentur (og undirflokkar) verið aðgerðarbundið með margs konar hætti (sjá t.d. Einar Guðmundsson, 1993; Searleman og Porac, 2003) . Almennt má segja að rannsóknir sýni okkur að til eru bæði örvhentir og rétthentir sem hafa mjög stöðuga tilhneigingu til notkunar annarrar handarinnar. Í annan flokk falla þeir sem eru óstöðugir í notkun handa, og það er áhugaverður hópur bæði vegna þess hvernig hann er útskýrður út frá erfðafræðilegum módelum (Annett, 2003) og vegna þess að sá hópur er líklegri til að verða rétthentur með æfingu (Searleman og Porac, 2003).

Ástæður örvhendu hefur verið erfitt að útskýra og í dag er engin endanleg skýring á þessu algenga fyrirbæri. Rannsóknir gefa til kynna að þar sem ekki er samfélagslegur þrýstingur á fólki að nota hægri höndina til flestra verka séu hlutfall örvhentra 8-12% (Zverev, í prentun).

Í þessari ritgerð reyni ég að fræða lesandann um tvö aðalatriði: 1. Hverjar eru ástæður örvhendu? og 2. Hvaða vandamál fylgja örvhendu og hvað er hægt að gera í þeim?

 

 

Kenningar: lýsing á tveimur rökstuddum kenningum um örvhendu.

 

Það á almennt við um stjórn hreyfinga að hún fer fram í andstæðu (contralateral) heilahveli. Þegar verið er að fjalla um örvhendu er nauðsynlegt að hafa það í huga að mælanlegur lífeðlisfræðilegur munur hefur fundist á virkni í heila örvhentra og rétthentra sem kemur fram á t.d. fMRI og PET myndum (t.d. Grafton, Hari og Salenius, 2000). Þrátt fyrir að heili manna, og þá sérstaklega barna, hafi reynst mjög sveigjanlegur og verða fyrir töluverðum áhrifum frá reynslu (Carlson, 2004; Halfon, Shulman, og Hochstein, 2001) hefur þessi eðlismunur á heilastarfi beint rannsóknum á braut erfðafræði og  áfalla (heilaskemmda, hormónaójafnvægi o.s.frv.).

Fylgnisamband örvhendu við alls kyns vandkvæði hafa fundist. Geschwind og Behan (1984) komust að því að örvhentir væri 10x líklegri til að vera með sérhæfða námsörðugleika, m.a. lesblindu, en einnig var marktækt meiri fylgni við margs konar ónæmissjúkdóma (í Carlsson, 2004). Út frá þessari rannsókn og fleirum hefur orðið til kenning Geschwind, Behan og Galaburda um að hormónaójafnvægi á meðgöngu valdi breytingum á heila. Erfitt hefur reynst að færa sönnur á þessa kenningu þó svo að einhverjar rannsóknir styðji hana veikum gögnum (t.d. Hugdahl o.fl., 1989). Sumir hafa líka aflað gagna sem styðja hana óbeint. Tengsl örvhendu og karlmannlegra eiginleika kvenna (tomboyism) hafa fundist (Casey og Nuttall, 1990) og samkvæmt greiningu Martin L. Lalumière (2000) á tengslum samkynhneigðar og hendu, voru örvhentir 39% líklegri til að vera samkynhneigðir. Þessi stuðningur við kenninguna er óbeinn vegna þess að tenging samkynhneigðar við hormónaumhverfi á fósturstigi er enn sem komið er veik (Gleitman, 2004; Carlson, 2004). Kenningin hefur einnig verið gagnrýnd sérstaklega vegna tengingar við ónæmissjúkdóma (St. Marseille og Braun, 1994).

Geschwind hefur sjálfur viðurkennt, vegna niðurstaðna eigin rannsóknar á tvíburum, að gögn falli vel að erfðafræðilegum skýringarmódelum á örvhendu, án þess þó að hann hafi fallið algerlega frá sínum hugmyndum (Geschwind o.fl., 2002).

Helstu kenningarsmiðir á sviði erfðafræðilegra skýringa á örvhendu eru Chris McManus og Marian Annett. Hér verður fjallað sérstaklega um verk þeirrar síðarnefndu. Kenning Annett er kölluð The right-shift theory. Í grunnatriðum gengur kenningin út á að rétthenda sé undir stjórn eins genapars, RS. Þetta par býður upp á þrjár mismunandi arfgerðir RS++, RS+- og RS- -. RS stendur fyrir right-shift og vísar í virkni gensins sem veldur því að ósamræmi verður milli heilahvela og það vinstra hlýtur yfirburði yfir það hægra á vissum sviðum (cerebral dominance). Þannig er það ekki svo að RS+ standi fyrir rétthendu, heldur yfirburði vinstra heilahvels. RS- þýðir að yfirburðirnir verða ekki, en ekki að arfberi verði sjálfkrafa örvhentur. Þeir sem hafa RS++ arfgerð eru alla jafna stöðugir í rétthendu sinni. RS+ genið er talið hálfríkjandi um eiginleika sína og því er búist við því að stærstur hluti þeirra sem hafa RS+- genapar séu rétthendir en sumir óstöðugir og lítið hlutfall stöðugir örvhentir. Þeir sem hafa RS- - arfgerð eru svo að stórum hluta örvhentir (Annett, 2003)

 

 

Lögð skal áhersla á það að RS- arfgerð veldur ekki örvhendu, heldur jafnari virkni heilahvela. Því getur meginhöndin orðið hvoru megin sem er. Þetta skýrir það hvers vegna eineggja tvíburar þurfa ekki að vera eins hentir þrátt fyrir sömu arfgerð (Annett, 2003). Annett hefur fengið nokkurn stuðning við kenningu sína af rannsóknum með tvíbura (Annett, 2003; Geschwind, 2002).

Það er ekki eining um orsök örvhendu og reyndar ekkert víst að um eina orsök sé að ræða. Örvhenda gæti t.d. verið samskonar svipgerð mismunandi orsaka, t.d. hormónaójafnvægis annars vegar og erfða hins vegar. Hér hefur verið rætt um tvær kenningar en þær eru mun fleiri, og ekki allar jafn vísindalegar. Josef Janssen hefur t.d. lagt fram kenningu um að börn taki upp örvhendu sem svar við áföllum í æsku tengdum slæmum uppeldisháttum (Janssen, 2000). Miðað við þau gögn sem talin hafa verið að ofan verður kenning Annett að teljast best til skýringa á örvhendu.

 

 

Örvhenda: nokkur vandamál og mögulegar leiðréttingar

 

Í nútímanum, einkum á vesturlöndum, eru flestir hlutir, verkfæri eða tæki, hönnuð með rétthenta í huga. Einnig eru hljóðfæri, reglur, s.s. umferðarreglur og innréttingar í bílum og öðrum faratækjum hannaðar fyrir þá sem nota hægri höndina meira en þá vinstri. Þetta er meðal þess sem veldur örvhentum vandræðum.

Coren og Halpern (1991) skoðuðu tíðni örvhentra í þýði og komust að því örvhentir eru hlutfallslega færri í eldri aldurshópum en þeim yngri. Þessi niðurstaða fékkst líka þegar þeir voru taldir með sem höfðu ,,leiðrétt” örvhendu sína. Fundist hefur aukin tíðni íþróttameiðsla meðal örvhentra unglinga (Graham og Cleveland, 1995) og að örvhentir deyi að jafnaði yngri en rétthentir hefur verið staðfest af fleirum (Hugdahl o.fl., 1992).

Það hefur þekkst víða að fólki hefur verið kennt að nota hægri höndina frekar en þá vinstri, einkum til skriftar. Searleman og Porac (2003) skoðuðu árangur af tilraunum til ,,leiðréttingar” örvhendu á kanadískum háskólanemum. Niðurstaða þeirra var að mjög erfitt var að breyta þeim sem mældust stöðugir í örvhendu sinni en meirihluti þeirri sem mældist óstöðugur og gert tilraun til leiðréttingar hafði tekist það. Þessar upplýsingar eru nytsamlegar þegar gera þarf upp við sig hvort þjálfa eigi börn í að nota hægri höndina frekar en þá vinstri. Miðað við tölurnar frá Zverev (í prentun) þar sem sagt er frá mjög lágum hlutföllum örvhentra í ýmsum samfélögum (0.6-2,8% í Kongó, Hong Kong og á Salómonseyjum) má geta sér til um að þrýstingur samfélagsins geri það að verkum að jafnvel stöðugri örvhendu megi breyta með þjálfun. Stöðugleiki rétthendu/örvhendu hefur mælst minni meðal barna á leikskólaaldri (3,0-5,11 ára) en barna á aldrinum 6,0-9,11 ára (Einar Guðmundsson, 1993). Slíkan mun þarf að skoða nánar og ef rannsaka á t.d. á hvaða tímabili, ef einhverju, er hægt að venja börn af örvhendu með góðu móti? Mikilvægt getur verið að greina viðkvæm tímabil (sensitive periods) í þróun örvhendu (Halfon o.fl., 2001).

Að skoða grundvöllinn fyrir breytingum á örvhendu er mikilvægt, sérstaklega svo að við vitum hverjir geta tamið sér rétthendu án mikilla átaka. Porac og Searleman (2002) komust að því að andleg og líkamleg líðan var ekki mismunandi milli rétthentra og örvhentra. Það kom þó í ljós að eini hópurinn sem hafði það marktækt verra, bæði andlega og líkamlega, var hópur örvhentra sem reynt hafði verið að breyta í rétthenta en mistekist.

 

 

Niðurlag: Þarfnast örvhentir hjálpar?

 

Örvhenda er ekki einfalt fyrirbæri. Það er jafnvel ekki ljóst hvort örvhenda sé eitt eða  fleiri fyrirbæri (erfðafræði vs. hormónaumhverfi). Hún hefur verið tengd við sjúkdóma, námsörðugleika (Geschwin og Behan, 1984) og slys (Graham og Cleveland, 2003) og verið fordæmd í vissum samfélögum (Zverev, í prentun).

Á vesturlöndum hefur afstaða til örvhentra breyst til hins betra. Samfélagið hefur þó verið sniðið að rétthentu fólki og þó svo að til séu skæri, stílabækur og hljóðfæri fyrir örvhenta getur þessi hönnun samfélagsins hugsanlega útskýrt fleiri slys meðal örvhentra og ýmis óþægindi sem örvhentir verða fyrir.

Ef við tökum módeli Annett (2003) sem gildu göngum við út frá því að engin arfgerð leiði nauðsynlega af sér örvhendu. Því væri verðugt verkefni fyrir tauga- og þroskasálfræðinga að taka saman rannsóknir á örvhendu í þeirri von um að geta greint t.d. aldursbil sem auðvelt er að ,,leiðrétta” örvhendu á og hvaða eiginleikar það eru sem gera börn líklegri til að þola slíkar leiðréttingar. Ef nægjanleg gögn væru fyrir hendi mætti búa til mælitæki sem hægt væri að nota til að skera úr með nokkurri vissu hvort tiltekið barn nyti góðs af ,,leiðréttingu.”

Í þessari umræðu þarf þó að hafa í huga að örvhenda leiðir ekki sjálfkrafa til stórra vandamála. Það er ekki víst að hagkvæmt sé, hvort sem er peningalega eða mælt í þægindum og öryggi fyrir barn, að því sé kennt að nota hægri höndina fremur en þá vinstri. Það er mikilvægt að huga að örvhentum, ætlum við ekki að snúa þeim til rétthendu. Einföld atriði eins og að hafa klósettpappír hangandi beggja vegna salernis í leikskólum og yngri bekkjum grunnskóla, þægileg ritföng og aðgangur að sérhönnuðum hljóðfærum fyrir örvhent börn geta hjálpað þeim að njóta reynslu sambærilegri við önnur börn.

Að lokum ber að hafa í huga að alltaf eru einhverjir sem missa handlegg og geta þurft að færa öll sín verkefni yfir á illa þjálfaða hendi. Ef í ljós kemur að rannsóknir geta ekki hjálpað örvhentum börnum með hagkvæmum hætti, vitum við a.m.k. að þessir einhentu einstaklingar geta notið rannsókna á handanotkun.

 

 

Heimildir

 

Annett, M. (2003). Cerebral asymmetry in twins: predictions of the right shift theory. Neuropsychologia 41, 469–479.

Carlson, N.R. (2004). Physiology of behavior (8. útgáfa). Boston: Pearson Education.

M. Beth Casey and Ronald L. Nuttall. (1990). Differences in feminine and masculine characteristics in women as a function of handedness: Support for the Geschwind/Galaburda theory of brain organization. Neuropsychologia, 28( 7), 749-754.

Coren, S. og Halpern, D.F. (1991). Left-Handedness: A Marker for Decreased Survival Fitness. Psychological Bulletin. 109(1), 90-106.

Geschwind, D.H., Miller, B.L., DeCarli, C. og Carmelli, D. (2002). Heritability of lobar brain volumes in twins supports genetic models of cerebral laterality and handedness. Proceedings of the National Academy of Sciences 99, 3176–81.

Gleitman, H., Fridlund, A. J., og Reisberg, D. (2004). Psychology (6. útgáfa). London: Norton.

Grafton, S., Hari, R. og Salenius, S. (2000). The human motor system. Í Toga, A.W. og Mazziotta, J.C. (Ritstj.), Brain mapping: the systems (bls. 331-363). San Diego: Academic Press.

Graham, C.J. og Cleveland, E. (1995) Left-Handedness as an Injury Risk Factor in Adolescents. Journal of adolescent health 16, 50-52.

Gudmundsson, E. (1993) Lateral preference of preschool and primary school children. Perceptual and Motor Skills 77, 819-828.

Halfon, N., Shulman, E. og Hochstein, M. (2001). Brain development in early childhood. Í Gauvin, M. og Cole, M. Readings og the development of children (4. útgáfa). (bls 46-49).

Hugdahl, K., Ellertsen, B., Waaler, P.E. og Kløve, H. (1989). Left and right-handed dyslexic boys: An empirical test of some assumptions of the Geschwind-Behan hypothesis. Neuropsychologia 27(2), 223-231.

Hugdahl, K., Satz, P., Mitrushina, M. og Miller., E.N. (1993). Left-handedness and old age: Do left-handers die earlier? Neuropsychologia 31(4) ,325-333.

Janßen, J.P. (2000). Foundations of a Functional Theory of Human Handedness. Theory & Psychology 10(3), 375-398.

Porac, C. og Searleman, A. (2002). The effects of hand preference side and hand preference switch history on measures of psychological and physical well-being and cognitive performance in a sample of older adult right-and left-handers 
Neuropsychologia, Volume 40, (12),  2074-2083 .

Searleman, A. og Porac, C. (2003). Lateral preference profiles and right shift attempt histories of consistent and inconsistent left-handers. Brain and Cognition 52, 175-180.

St. Marseille, A. og Braun, C.M.J. (1994). Comments on immune aspects of the Geschwind-Behan-Galaburda Model and of the Article of Byrden, McManus and Bulman-Fleming. Brain and Cognition 26, 281-290.

Zverev, Y.P. (í prentun). Cultural and evironmental pressure against left-hand preference in urban and semi-urban Malawi. Brain and Cognition.

 

„Örvhenta genið“ fundið?

Athugasemdir

[Heiða María Sigurðardóttir, 31.7.2007 kl. 21:59]

Gott mál :) Hefurðu hugsað þér  að birta þetta líka á Res Extensa?

[Árni Gunnar Ásgeirsson, 31.7.2007 kl. 22:06]

Ekki viss. Það gæti alveg verið.

Ég er að sjá að umbrotið á þessu er stundum skrítið, en það er eitthvað bull í blog.is. Ég klippi þetta bara úr word og nenni ekki að fegra þetta að ráði. Vonandi truflar það ekki þreytt, gagnrýnin og smámunasöm augu lesenda.

[Eggert J. Eiríksson, 1.8.2007 kl. 01:21]

Ekkert á umbrot að setja en...

Eru menn í alvöru að skoða það að "leiðrétta" örvhentu ???
Þá held ég fyrst að það verði fótur fyrir því sem var gaukað að í þó skrýtinni frétt um geðraskanir eða álíka.

Ég hélt það væri þekkt að ekki kæmi vel út með að binda hendur fyrir aftan bak (eða á Kári kannski bara að koma með pillu ???? ) ..
En .. Ég hélt svosem líka að það væri búið að prófa flöt þök á Íslandi en samt er ennþá verið að byggja þannig.

Nú þekki ég það ekki alveg nógu vel en, mig amk. grunar að örvhentir séu svipað hlutfall af mannkyninu og td. samkynhneigð allavega ekki færri, hvenær skyldu allir fordómar,  fáfræði og "krafa um lækningu" róast á þá sem eru "öðruvísi" (samt fólk líka!) ???

Kv EJE

[Árni Gunnar Ásgeirsson, 1.8.2007 kl. 16:41]

Það ætti að vera nokkuð skýrt hér að ofan að aðeins er talað um að leiðrétta örvhendu ef það er hagkvæmt hinum örvhenta. Ef kenning Annett reynist rétt erum við líka ekki endilega að tala um leiðréttingu á örvhendu, heldur leiðbeiningu jafnhentra að rétthendu. Eins og segir í ritgerðinni er slysatíðni meðal örvhentra hærri en annarra, og dánartíðni líka. 

Þá er sérstaklega talað um hvernig sé nauðsynlegt að koma til móts við örvhenta í lok ritgerðarinnar. Því ætti enginn að þurfa að túlka þetta sem fasískan pistil um hvernig eigi að gera alla eins, heldur vangaveltur um hvort vissar aðgerðir geti auðveldað lífið hjá fólki með viss RS genapör.

[Eggert J. Eiríksson, 3.8.2007 kl. 01:25]

Ég vill nú ekki saka neinn um fasisma, en verandi örvhentur (ef það var ekki ljóst) þá finnst mér alltof oft vegið að fólki með þessa uppskrift af stýrikerfi.  Það einfaldlega fauk í mig þegar ég sá þennann hluta ritgerðarinnar, ég biðst afsökunar ef ég hef komið full harkalega fram.

Það kemur líka í ljós að þessi grein mbl manna hefur ekki alveg komið málinu skýrt frá sér, (kann ekki að linka sorry en sjá bloggfærslu frá Svartagall).

Mér finnst nú örla á því að eitthvað sé ennþá að fræðunum EF talað er um að leiðrétta "ef það er hagkvæmt hinum örvhenta" ( ??? ) yfirleitt kemur þetta í ljós strax á barnsaldri og hvaða vit hafa krílin á því hvað kemur kannski til með að verða óþægilegt fyrir þau seinna meir. Eiga foreldrar eða fræðingar að skera úr um það hvað á að gera?

Fyrirgefðu en þetta minnir um of á umskurð kvenna og karla "án samþykkis barnsins" já eða jafnvel vandræðalegar  nafnagiftir sem hugsanlega valda einelti síðar meir (síðastnefnda að sjálfsögðu á valdi föreldranna einna)

Kv EJE

[Svartagall, 3.8.2007 kl. 17:15]

Ég get ekki orða bundist. Það er bara hægt að leiðrétta það sem er rangt, og það er ekkert rangt við að vera örvhentur.

Ef samt þætti ástæða til að gera örvhenta eins og hina, þá gæti það orðið erfitt, ef trúa má þeim rannsóknum sem sína að fóstur í móðurkviði hafi þegar ákveðna "hendu". Peter Hepper skoðaði nokkur hundruð fóstur (12 vikna og eldri) og 90% þeirra sugu hægri þumal fremur en þann vinstri. Hann skoðaði síðan tíu vikna fóstur, og 85% þeirra hreyfðu hægri hönd og fót mun meira en þann vinstri (Hepper et al, Neuropsychologia, 1991, 29:1107-1111). Í tíu vikna fóstri eru heilafrumur ekki enn komnar með tengingu við mænuna, þannig að ef fóstrin eru í raun orðin rétthent eða örvhent, þá er orsökin ekki í heilanum, heldur annað hvort í mænunni eða í útlimunum sjálfum! (Hepper et al, Neuropsychologia, 1998, 36:531-534). Aftur á móti fara börn í gegnum "kaótískt" skeið sem líkur ekki fyrr en á öðru aldursári, og á þessu skeiði breytist dag frá degi hvora höndina barnið kýs fremur að nota. En eftir tveggja ára aldur er barnið annað hvort rétthent eða örvhent og verður það til æviloka, þótt það sé pínt til þess að nota þá hönd sem það kýs síður að nota.

Í lokin vil ég benda á þá merku bók Right Hand, Left Hand, eftir Chris McManus, en í kafla sem heitir "Vulgar errors" jarðar hann meðal annars rannsóknir Stanley Corens, sem áttu að sýna að örvhentir deyi fyrr en rétthentir.

[Árni Gunnar Ásgeirsson, 3.8.2007 kl. 17:39]

Þá skaltu bara ekkert bindast orða. Í ritgerðinni er talað um leiðréttingu innan gæsalappa, sem ég tel að flestir skilji þannig að örvhenda sé ekki talin röng. Þá er niðurlag ritgerðarinnar það að rétt sé að koma til móts við örvhenta, og eru tillögur um hvernig það megi gera. 

Ég tek eftir því að þú setur ekki inn heimild fyrir því að fólk sé rétthent eða örvhent til æviloka, þótt það sé pínt [...]. Þetta þykir mér undarleg staðhæfing, enda er örvhenda ekkert eitt skýrt ástand, heldur hugsmíð sem yfirleitt er metin með ákveðnum prófum (s.s. Edinborgar örvhendu kvarðanum). Ef einhver notar hægri höndina til skriftar, til að plokka gítarstrengi og halda á hnífi, er sé sagður rétthentur við þessi verk, hvort sem hann fæðist með tilhneigingu til annars eða ekki. Örvhenda er kannski meðfædd og genastýrð, en hún er ekki genið, heldur hegðunin. Því get ég ekki séð hvernig þeir sem hafa verið píndir til rétthendu séu annað en rétthentir. 

Það er svo önnur saga að það er rangt að pína fólk til rétthendu og flest bendir til þess að það sé óhagkvæmt, a.m.k. hjá þorra örvhentra. 

[Svartagall, 3.8.2007 kl. 23:10]

Ég óttast að fyrri athugasemd mín hafi hljómað neiðkvæðar en til var ætlast. Ritgerðin þín er góð og rétt, og mínar athugasemdir varða einungis smáatriði. Kannski fyrir utan gæsalappirnar: Hver er munurinn á því að "leiðrétta" örvhendu og því að leiðrétta örvhendu?

Örvhentir vilja flestir ef ekki allir vera látnir í friði með sína örvhendu, af hverju þarf að "koma til móts við" þá? Eru þeir að biðja um "leiðréttingu" en rétthentir eru tregir til að "leiðrétta"?

Hér er heimild sem þú biður um og tilvitnun í kaupauka: "handedness is not always clear until eighteen months or even two years of age, but by then the overall direction of handedness will be set for life." (Chris McManus, Right Hand, Left Hand, (London: Weidenfeld and Nicolson, 2002, bls. 156), Chris vitnar hér í Gesell, A. og Ames, L. B. (1947) Journal of Genetic Psychology, 70:155-76; Michel, G. F. (1983), in Young, G., Segalowitz, S. J., Corter, C. M. og Trehub, S. E. (eds) Manual Specialisation and the Developing Brain, New York : Academic Press, pp. 33-70; Ibid, Harris, L. J. pp. 177-247; McManus, I. C. et al. (1988) British Journal of Developmental Psychology, 6: 257-73.)

Eins og þú bendir á í ritgerðinni er erfitt að skilgreina örvhendu. Yfirleitt eru stöðluð próf notuð, eins og Edinborgarkvarðinn sem þú nefnir:

http://airto.bmap.ucla.edu/BMCweb/Consent/edinburgh.html

En margar, jafnvel flestar, rannsóknir nota önnur próf og kvarða. Til dæmis notar Coren allt aðra kvarða í sínum rannsóknum. Sumir nota augu, eyru og/eða fætur til að ákvarða hvort einhver sé örvhentur...

Að mínu viti eru þeir örvhentir sem telja sig örvhenta af góðum ástæðum. Góðar ástæður eru til dæmis að þeir hafa tilhneigingu til að nota vinstri hendina fyrir algeng verk þar sem algengara er að hægri höndin sé notuð (sérstaklega við að skrifa). Það er ekkert meira á bakvið það að vera örvhentur. Þetta snýst ekki um hegðun heldur tilhneigingu og sjálfskoðun. Þeir sem hafa tilhneigingu til að nota vinstri hendina, en hafa verið píndir til að nota þá hægri, til dæmis við skriftir, eru örvhentir ef þeir líta á sig sem slíka.

Þú segir að örvhenda sé hugsmíð. Það þyrfti heila bók til að útskýra hvers vegna þessi staðhæfing er bæði rétt og röng. En frá vísindalegu sjónarmiði, af hverju skiptir það svona miklu máli hvort maður skrifar með hægri eða vinstri hendi? Hvað um að sparka í bolta, horfa í smásjá/kíki með einu gleri, eða leggja eyra við vegg? Hvaða fót, auga eða eyra notar maður? Af hverju er hendin svona mikilvæg? Prófaðu að spenna greipar eins og í bæn. Er vinstri þumallinn ofan á? En ef þú krossleggur hendur, hvor hendin er ofan á? Um 60% af rétthentum svara "vinstri" í öðru eða báðum prófum. Það sama gildir um örvhenta. Punkturinn er að ósamhverfa (asymmetry) og sérhæfing hliða (laterality/lateralization) líkamans og heilans er miklu áhugaverðari en "örvhenda" ein og sér.

Hvað um það, ritgerðin er fín og áhugaverð! Annars væri ég ekki að hafa fyrir því að skrifa þessa langloku.

[Árni Gunnar Ásgeirsson, 4.8.2007 kl. 11:43]

Nei nei. Svar þitt var ágætt, en ég var bara ósammála. En það er auðvitað rétt að örvhenda í sjálfu sér er alls ekki áhugaverð, heldur það sem stýrir henni og hvað hún segir okkur um taugakerfi fólks. Ég er þó ekki sammála því að örvhendan sé ekki áhugaverðari en aðrar ósamhverfur. Skekkja í notkun handa er staðfastari en aðrar ósamhverfur og handahreyfingar eru mun mikilvægari en auga að kíkja í gat, eyra sem lagt er við hurð eða fótur að sparka í bolta. 

Þá get ég alls ekki verið sammála því að  örvhenda sé ekki hegðun, heldur tilhneiging og sjálfskoðun. Með tilhneigingu er væntanlega átt við tilhneigingu til vissrar hegðunar. Þessari tilhneigingu má hugsanlega breyta með hvers konar atferlismótun. Hvort rétt sé að gera það hef ég ekki fjallað sérstaklega um, en ég vitna í heimildir sem benda til þess að það sé oftast rangt.

Þakka þér annars fyrir þessu ágætu skoðanaskipti.

f.h. rétthentra:

Árni Gunnar Ásgeirsson